Benim yolculuğum 1991 yılında McDonald’s Corporation (İzmit) ile başladı. Yaklaşık 20 yıl McDonald’s bünyesinde, sonrasında ise 15 yıldır sektörde birçok markada kurucu olarak; Operasyon, İş Geliştirme ve Franchising yöneticisi pozisyonlarında görev aldım. (Bu markalardan bazıları Saloon Burger ve Alaçatı Muhallebicisi’dir.)
Franchising sistemi, 19. yüzyılda ABD’de başlamış, 1970’li yıllarda Avrupa’da, 1980’li yıllarda ise ülkemizde uygulanmaya başlanmıştır.
O yıllarda yiyecek-içecek sektöründe Mudurnu Chicken, tekstilde Limon, gayrimenkulde Turyap gibi Türk markaları; ayrıca ABD merkezli McDonald’s, KFC, Pizza Hut, Wendy’s ve Wimpy gibi markalar şubeleşmeye başladı.
1989 yılında 7-Eleven da Türkiye pazarına giriş yaptı.
24 Ekim 1986 tarihinde ise fast food ve franchising sektörünün lideri McDonald’s, İstanbul Taksim’de ilk şubesini açtı.
Bugün 39. yılını kutlayan McDonald’s faaliyetlerine devam ederken, Wendy’s ve Wimpy Türkiye’den çekildi. Pizza Hut ve KFC ise yeni yatırımcılarla yeniden canlanma çabasında. 7-Eleven ise 2010’lu yıllarda kapanmaya başladı.
O günlerden bugüne, 200’ü aşkın Türk firması bu sektörde faaliyet göstermektedir.
1991 yılında, McDonald’s Genel Müdürü Dinç Kızıldemir ve Franchising Müdürü Rahmetli Sermet Işın’ın katkılarıyla, iş dünyasından birçok beyaz yakalı profesyonel ve iyi okullardan mezun aday, McDonald’s franchise’ı sahibi olabilmek için başvurdu.
Tüm adaylar 6–8 ay süren restoran içi (operasyon, temizlik, bakım, lojistik, satın alma, ekipman, kâr-zarar yönetimi) ve restoran dışı sınıf eğitimlerinden geçti.
Bazı adaylar bu yoğun eğitimleri tamamlayamayarak sistemden ayrıldı. Çok başarılı olup birden fazla şube açan girişimciler olduğu gibi, sisteme uyum sağlayamayıp maddi-manevi kayıplar yaşayanlar da oldu.
Günümüzde, istisnai markalar hariç franchising sistemine uygun aday bulmak neredeyse imkânsız hale gelmiştir.
Genellikle kısa sürede kazanç sağlamak amacıyla para yatıran kişiler sektöre zarar vermiştir.
Parası olan herkese franchise verilmesi; özellikle operasyon, insan kaynakları, lojistik ve satın alma alanlarında yeterli olmayan firmaların çoğalması, sektörün gelişimini olumsuz etkilemiştir.
2001 krizi ve Covid-19 pandemisi sonrasında birçok franchising veren marka kapandı. Buna bağlı olarak çok sayıda franchise noktası da faaliyetini sonlandırdı ve taraflar arasında uzun süren mahkeme süreçleri başladı.
Sektörde adeta bir “franchise çöplüğü” oluştu.
Bu davalar uzun sürmektedir çünkü ülkemizde franchising sistemiyle ilgili özel bir yasa veya yönetmelik bulunmamaktadır.
Yalnızca 03.03.1965 tarihli Markalar Kanunu, 07.12.1994 tarihli ve 4054 sayılı Rekabetin Korunması Hakkındaki Kanun, ile 06.02.1998 tarihli 1998/7 No.lu Franchise Anlaşmalarına İlişkin Grup Muafiyeti Tebliği yürürlüktedir.
Bu nedenle, sektörün sağlıklı gelişmesi için acilen franchising sistemine özel bir yasa veya yönetmelik çıkarılmalıdır.
Ayrıca gayrimenkul sektöründeki gibi, Franchising Danışmanları sistemi de kurulmalıdır.
Unutmayın: “Geliştiren gelişir.”
Ahmet YILMAZ
Franchise Danışmanı
